یادگار سدیق گەڵاڵی
لە دوای وەستانی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٣ ەوە داهات و بەرهەمی نەوتی هەرێم نا ڕونە ، لە ماوەی ئەو ساڵ و شەش مانگی رابووردووەدا هیچ زانیارییەکی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان رانەگەیەندراوە. هەرچەند رێکخراوی روونبین لە مانگی نیساندا راپۆرتێکی تێر و تەسەلی لەسەر داهات و بەرهەمی نەوتی هەرێم لە دوای وەستانی هەناردەوە بڵاو کردەوە. لەو ڕاپۆرتەدا کە زانیاری وردی لەسەر یەک بەیەک کێڵگە نەوتییە بەرهەم هێنەکانی هەرێم تێدایە دەردەکەوێت کە لە کۆتای ساڵی ٢٠٢٣ ەوە ئاستی بەرهەمی هەرێم لە سەرو ٣٢٠ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە. هەر لەو راپۆرتەی روونبیندا پە پشت بەستن بەچەندین سەرچاوە دەڵێت کە نەوتی هەرێم بە تێکڕا بە نزیکەی ٣٥ دۆلار دەفرۆشێت لەکاتێکدا لە ماوەی رابوردودا نرخی نەوتی جیهانی لەسەرووی ٨٠ دۆلارەوە بووە.
ماوەی چەند مانگێکە رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکەری نەوت”ئۆپێک” داوا لە عێراق دەکات کە پابەند بێت بە سەقفی بەرهەم هێنانی نەوت کە لەلایەن ریکخراوەکە دیاری کراوە و عێراق پابەند نەبووە پێوەی. عێراقیش هەرێمی تۆمەتبار دەکرد بەوەی نەوتێکی زۆر بەرهەم دەهێنێت بەبێ ڕەزامەندی و وایکردووە بەرهەمی عێراق زیاتر بێت لەو ٤ ملیۆن بەرمیلەی کە ئۆپیک بۆی دیاری کردووە (بەرهەمی هەرێمی کوردستانیش وەکو بەشێک لە عێراق بە بەرهەمی عێراق ئەژماردەکرێت). بۆیە بەردەوام وەزارەتی نەوتی عێراق داوای لەهەرێم دەکرد کە بەرهەم هێنانیان بۆ کەمتر لە ١٠٠ هەزار بەرمیل کەم بکەنەوە.
وەکو وەڵامدانەوەیەک بۆ داواکارییەکانی عێراق کۆتایی هەفتەی رابوردوو بەدیاری کراوی بەرواری ١١ی تشرینی یەکەم وەزیری سامانە سروشتییەکانی هەرێم بەوەکالەت لە ئەستەمبوڵەوە رایگەیاند کە بەرهەمی نەوتی هەرێمی کوردستان لە بەرواری ٢ ی ئەیلولەوە بۆ ١٤٠ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە دابەزیوە کە دەکاتە ٤٤٪ ی بەرهەم چونکە بە پێی بەدواداچوونە کانی ئێمە ئاستی بەرهەم لە ٣٢٠ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەدا بووە.
جگە لە و لێدوانە هیچ ئاماژەیەک نییە بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەو لێدوان و بانگەشەیە. بەڵکو من تائێستاش باوەڕم وایە بەرهەمهێنانی نەوت وا کەمی نەکردووە. ئەم باوەڕەشم لە خۆوە نییە بەڵکو پشت ئەستورە بە بەرهەمی سێ کێڵگەی نەوتی هەرێم و ئەو شیکردنەوەی کە لەخوارەوە دەیخەمەڕوو.
لە هەرێمی کوردستاندا لانی کەم ئێستا ٩ کێڵگەی بەرهەم هێنی نەوت بوونی هەیە. کێڵگەی دەهەم کە کێڵگەی تەق تەقە هێشتا دەستی بە بەرهەمهێنان نەکردووەتەوە لە دوای وەستانی هەناردەوە لە ئازاری ٢٠٢٣ ەوە.
لەم ٩ کێڵگەیە تەنها سیانیان لە کۆی ٩ بەرهەمیان لە ئێستادا ١٣٩ هەزار و ٢١٢ بەرمیل نەوتی رۆژانەیە بەم شێوەیەی خوارەوە:
١- کێڵگەی تاوکی
تاوکی کە هەریەک لە کێڵگەی تاوکی و فیشخاپورە، گەورەترین کێڵگەی بەرهەم هێنی نەوتی هەرێمە لە دوای کێڵگەی خورمەڵە. بەرهەمی ئەم کێڵگەیە لە چارەکی سێهەمی ئەمساڵدا کە ٣٠ ئەیلولی کۆتایی دێت تێکڕا ٨٤٫٢١٢ بەرمیل بووە لە کاتێکدا لە چارەکی دووەم دا ٧٩,٧٨٣ بەرمیل بووە واتە بەراورد بە چارەکی پێشو رۆژانە تێکڕا ٤٫٤٢٩ بەرمیل نەوت زیادی کردووە. دەبوایە کەمی بکردایە نەک زیاد.
گەر لەمانگی ئەیلولدا وەکو بانگەشە دەکرێت بەرهەم کەمی کردووە دەبێت لانی کەم تێکڕا لە چارەکی سێهەمدا بۆ نزیکی ٧٠٫١٧٦ بەرمیل دابەزیایە .
٢- کێڵگەی شێخان:
لە مانگی ئەیلولدا کە وەزیر دەڵێت بەرهەممان کەم کردووەتەوە بەرهەمی ئەم کێڵگەیە بە تێکڕا ٤٨٫٥٠٠ بووە وە گەر بگەڕیینەوە بۆ مانگی تەموز ئەوا بەرهەم بریتی بووە لە ٤٧٫٩٠٠ بووە و لە ئابدا ٤٨٫٢٠٠ بەرمیلی رۆژانەبووە. لە مانگی ئەیلولدا کە دەوترێت بەرهەم بۆ زیاتر لە نیوە دابەزیوە بەرهەمی ئەم کێڵگەیە لە بری کەم کردن زیادی کردووە. گەر بانگەشەی کەم کردنەوەی بەرهەم راست بێت دەبێت بەرهەمی ئەم کێڵگەیە لانی کەم بۆ نیوە دابەزیایە. وە گەر سەیری بەرهەمی ئەم ١٤ ڕۆژەی مانگی تشرینی یەکەم بکەین ئەوا ئاستی بەرهەم ٤٥,٩٠٠ بەرمیل بووە کە تەنها ٢٫٦٠٠ بەرمیل کەمی کردووە. واتە ٥٪ی بەرهەمی کێڵگەکە.
٣ـ کێڵگەی سەرقەڵا (گەرمیان)
کێڵگەی سەرقەڵا لەماوەی ئەم ساڵدا بە تێکڕا بەرهەمی لە نێوان ٩ هەزار بەرمیل بووە ئێستاش لە مانگی تشرینی یەکەمدا ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە هەر ٩ هەزار بەرمیلە.
بەرهەمی رۆژانی ئەم سێ کێڵگەیە بەم شێوەیە :
وەکو دیارە تەنها بەرهەمی ئەم سێ کێڵگەیە دەکاتە ١٣٩٫١١٢ بەرمیل.
گەر گریمان دەڵێن بەرهەمی ئەم سێ کێڵگە کەمی نەکردووە کێڵگەکانی تر کەمی کردووە کە واتە لەم گریمانەیە دا دەبێت بەرهەمی هەموو کێڵگەکانی تر تەنها ٨٨٨ بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنن کە ئەمە ئەستەمە وابێت بۆ؟
هۆکارەکەی زۆر ئاسانە بەڵام با سەرەتا سەیرێکی بەرهەمی یەک بەیەک ئەو کێڵگانە بکەین کە بەیەکەوە کۆی بەرهەمیان رۆژانە زیاد لە ١٩٠ هەزار بەرمیلە بەم شێوەیە:
